Większość z nas jest dobrze zapoznana z systemem pracy ośmiogodzinnej, a część z nas – z systemem pracy zmianowej. Grafik pracy zmianowej 8-godzinnej, leżący na części wspólnej tych dwóch obszarów, kieruje się zespołem praw, regulowanych przez Kodeks Pracy, o których warto pamiętać – dzięki temu łatwiej jest uniknąć lub przeciwdziałać potencjalnym nadużyciom ze strony nieuczciwego pracodawcy.

Czym jest grafik pracy zmianowej 8-godzinnej?

W zasadzie sama nazwa zawiera już odpowiedź na to pytanie – praca w takim systemie obejmuje dwa elementy: po pierwsze, dzienny wymiar czasu pracy to 8 godzin; po drugie natomiast, te same obowiązki wykonuje się na “zmianach”, co oznacza, że co jakiś czas (co zadaną ilość przepracowanych godzin, dni lub tygodni) następuje rotacja pracowników i zmianie ulegają godziny rozpoczęcia oraz zakończenia pracy. Możliwe to jest na jeden z trzech sposobów:

- system nieciągły bierze swoją nazwę stąd, że zakład wykonuje pracę z przerwami – w ciągu doby są jedynie dwie zmiany, a zatem przez 1/3 doby nie dzieje się nic;

- praca w ruchu ciągłym to z kolei nieprzerwane funkcjonowanie zakładu – 24 h przez 7 dni w tygodniu – w takiej sytuacji grafik pracy zmianowej 8-godzinnej przewiduje trzy zmiany;

- system półciągły jest zawieszony pomiędzy – tak jak w ruchu ciągłym występują trzy zmiany po 8 h, jednak zakład pracuje jedynie przez pięć dni w tygodniu.

Jaki jest wymiar czasu pracy w tym wypadku?

Wymiar czasu pracy pracownika, czyli jego ilość godzin do przepracowania w danym okresie rozliczeniowym, obliczysz ze wzoru łączącego wysokość normy tygodniowej (40 h) i dobowej (8 h) z długością tego okresu:

 (wymiar czasu pracy) = {(liczba pełnych tygodni)*40 h + [(liczba pozostałych dni od poniedziałku do piątku) - (liczba świąt wypadających w dni inne niż niedziela)]*8 h} * (wysokość etatu)

lub w skrócie (oznaczenia przypisane intuicyjnie – do pogrubionych liter):

W [h] =[40T - 8(P-Ś)]E.

O co musisz zadbać układając grafik pracy zmianowej 8-godzinnej?

Kodeks Pracy narzuca szereg mniej lub bardziej sztywnych reguł, które musisz uwzględnić konstruując grafik pracy zmianowej 8-godzinnej. Oto one:

Doba pracownicza i pięciodniowy tydzień pracy

Jeśli pracujesz codziennie w tych samych godzinach, wymagania doby pracowniczej spełnione masz automatycznie. W przypadku pracy zmianowej nie jest to takie oczywiste. Doba pracownicza mówi o tym, że rozpocząć pracę w dany dzień możesz dopiero po upłynięciu 24 h od momentu, w którym rozpocząłeś ją po raz ostatni (dziś o 8:00, zatem jutro nie wcześniej, niż o 8:00). Oznacza to, że jeśli kończysz pracę na zmianie wieczornej, nie możesz następnego dnia zacząć zmianą poranną – konieczny jest dzień przerwy.

Pięciodniowy tydzień pracy natomiast zachowany musi być na średnio w danym okresie rozliczeniowym – pozostałe dni będą wolne. Ponadto, na każde przepracowane 4 tygodnie, jeśli Twój grafik zakłada pracę w niedziele, przynajmniej jedna z nich musi być wolna.

Odpoczynek w ciągu doby i w tygodniu

Kolejna kwestia związana jest z ograniczeniem możliwości pracodawcy do wykorzystania pracowników oraz umożliwieniem regeneracji. Jeśli jesteś zatrudniony na podstawie umowy o pracę, należy Ci się minimalnie 11 h odpoczynku dobowego, a tygodniowego – nieprzerwane 35 h. Ten drugi powinien obejmować niedziele (lub inne ustalone dni, jeśli Twój grafik pracy zmianowej 8-godzinnej przewiduje pracę w niedziele), od godziny 6 rano do 6 rano w kolejny dzień – możliwe jednak jest zmodyfikowanie tej godziny przez odpowiedni zapis w regulaminie pracy. Ponadto, podczas zmiany pracy pracodawca może skrócić odpoczynek tygodniowy do 24 h bez konieczności zwracania pozostałych godzin.

Czy są możliwe wyjątki od odpoczynku dobowego?

Tak, dwa: pierwszy gdy zarządzasz zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Drugi, gdy konieczne jest przeprowadzenie akcji ratowniczej, by ratować zdrowie/życie ludzkie albo chronić mienie/środowisko lub by usunąć awarię.

Zmiany w ustalonym grafiku?

Możliwe jest wprowadzanie przez pracodawcę zmian do ustalonego już grafiku, gdy są uzasadnione. Obejmuje to przypadki takie jak wyznaczanie wolnych dni za pracę w święto lub w nadgodzinach oraz konieczne zmiany związane z lukami pracowniczymi – urlopem na żądanie, z powodu siły wyższej czy zwolnieniem lekarskim. Jedynym dokumentem regulującym termin, w jakim pracownicy powinni dowiedzieć się o zmianach, jest regulamin zakładu pracy.